AMMAN (AA) - Türkiye'nin de kurucu üyesi olduğu Orta Doğu Sinkrotron Işığı Deneysel Bilim ve Uygulamaları Uluslararası Merkezi (SESAME) tarafından Ürdün'ün Salt kentinde düzenlenen TXPES (ID11R-TXPES) Işın Hüzmesi Yolu açılışı gerçekleştirildi.
Ürdün Prensi Hasan bin Talal'ın himayelerinde düzenlenen törende, Türkiye'yi temsilci kuruluş sıfatıyla Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK) ile Türkiye'nin Ürdün Büyükelçiliği temsil etti.
Açılışta Türkiye'nin Amman Büyükelçisi Yakup Caymazoğlu ile TENMAK Başkanı Dr. Abdullah Buğrahan Karaveli konuşma yaptı.
Koç Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi ve Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarı'nın (TARLA) bilimsel katkılarıyla geliştirilen TXPES ışın hüzmesi hattının açılışına Türkiye'nin yanı sıra Fransa, Kanada, Bulgaristan, Çekya, Malezya, İrlanda, İran, ABD, Avusturya ve İsviçre'nin Amman Büyükelçiliklerinin temsilcileri de katıldı.
Türkiye'nin 2001-2025 yılları arasında yaklaşık 17 milyon ABD doları tutarında mali destek sağladığı TXPES projesinde, ilgili birçok kamu kurumu ve üniversite aktif rol aldı.
Proje, tamamen Türk bilim insanları ve kurumları tarafından tasarlanıp hayata geçirilmesi bakımından Türkiye'nin bilimsel kapasitesini ve teknolojik yetkinliğini uluslararası platformda ortaya koyan önemli bir çalışma olarak değerlendiriliyor.
- Büyükelçi Caymazoğlu: 'Bilim diplomasisi bölgemizde umut için alan açıyor'
Türkiye'nin Ürdün Büyükelçisi Caymazoğlu, törende yaptığı konuşmada TXPES hattının toplam maliyetiyle birlikte Türkiye-Ürdün bilimsel işbirliğinin somut ve önemli bir örneği olduğunu vurguladı.
Caymazoğlu, Türkiye ile Ürdün arasındaki sıcak ve yapıcı işbirliğinin her alanda güçlendiğini belirterek, 'SESAME, bu ortaklığın en başarılı örneklerinden biridir. Bu tesisi büyük bir özenle misafir eden Ürdün hükümetine ve bölgemizden gelen bilim insanlarının güvenle çalışmasını sağlayan koşulları sunduğu için müteşekkiriz. TXPES gibi projelerin hayata geçmesinde profesyonellikleri ve kararlılıkları belirleyici olan SESAME yönetimine de minnettarız.' dedi.
Bilim diplomasisinin uluslararası ilişkilerin giderek daha önemli bir boyutu haline geldiğini kaydeden Caymazoğlu, SESAME'nin bölgede istikrar, anlayış ve refahı destekleyen bilimsel işbirliğinin güçlü bir aracı olduğunu ifade etti.
Caymazoğlu, 'Ülkeler sınırları değil, bilginin ufuklarını konuşmak için bir araya geldiğinde umut için alan açılır. Diyaloğun kırılgan olduğu bölgemizde SESAME, birlikte çalıştığımızda nelerin mümkün olabileceğinin güçlü bir göstergesidir.' diye konuştu.
TXPES hattının açılışının yalnızca teknik bir adım olmadığını belirten Caymazoğlu, bunun çok taraflı işbirliğine olan inancın bir teyidi, genç bilim insanlarını güçlendirme iradesinin bir yansıması ve bilimin dönüştürücü gücüne inanan bölgesel topluluğun bir kutlaması olduğunu söyledi.
Caymazoğlu, 'Bu açılış, Orta Doğu'nun ve komşu ülkelerin fırsat verildiğinde küresel bilimsel girişimlere liderlik edebileceğinin hatırlatmasıdır.' ifadelerini kullandı.
- TENMAK Başkanı Karaveli: 'TXPES bugün itibarıyla aktif ve küresel bilime katkıya hazır'
Açılışın ardından AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan TENMAK Başkanı Abdullah Buğrahan Karaveli, SESAME'nin uluslararası bir örgüt olduğunu ve 2001'den bu yana bölgede bilimsel işbirliği tesis etmeyi amaçlayan çalışmaları yürüttüğünü söyledi.
Karaveli, tesisin fizik, yarı iletkenler, enerji uygulamaları, kültürel varlık analizi gibi birçok alanda deneysel çalışmalar için kullanıldığını belirterek, bugün açılan TXPES hattının bu deneylerin gerçekleştirildiği yeni bir demet hattı olduğunu vurguladı.
TXPES'in, tasarımından inşasına kadar tamamen Türkiye tarafından üniversiteler ve TENMAK işbirliğinde geliştirildiğini ifade eden Karaveli, 'Artık aktif bir şekilde çalışıyor ve hem küresel bilime hem de sanayinin gelişmesine katkı sunmak için bugünden itibaren faaliyet yürütecek. Bugün bu organizasyonun başlangıç günü.' dedi.
Tesisin çalışma prensibine ilişkin bilgi veren Karaveli, ışık hızına yakın hızlarda hareket eden demetlerin ışın hatlarına yönlendirilerek malzeme bilimi, otomotiv, kültürel miras ve yarı iletken teknolojileri gibi alanlarda test ve analizlerin gerçekleştirildiğini söyledi.
Karaveli, şunları kaydetti:
'Örneğin otomotiv sektöründe ürettiğiniz bir malzemenin dayanıklılığını, korozyonunu veya boşlukluluğunu anlamanız gerekir. Bu ışık hatlarıyla bunları analiz edebiliyorsunuz. Ya da yeni bulunan bir arkeolojik eserin orijinalliğini, kökenini ya da gerçek olup olmadığını anlamak için bu ışıklarla analiz yapılması gerekir. Yarı iletken ve çip üretiminde de aynı şekilde bu altyapılar kullanılmak zorunda.'
Türkiye'den ve diğer SESAME üyesi ülkelerden araştırmacıların bu hat üzerinden çalışmalar yürüttüğünü belirten Karaveli, TENMAK'ın araştırmacıları desteklemek için tüm masraflarını karşıladığını, örgütün aidat katkıları ve ayni destekler konusunda da Türkiye'nin kuruluşundan bu yana öncü rol üstlendiğini ifade etti.
Karaveli, tesisin 2003 yılında temeli atıldığını hatırlatarak, Türkiye'nin kurucu üye ve en büyük katkı sağlayan ülkelerden biri olduğunun altını çizdi.
SESAME'nin misyonlarından birinin de bölgesel bilimsel işbirliğini desteklemek olduğuna işaret ederek, Türkiye'nin bu süreçte sürekli liderlik ettiğini söyleyen Karaveli, 'Bu ekosistem içerisinde hem tesisin büyümesi hem bölgeye etki etmesi hem de dünyadaki bilimsel gelişmelere ve mühendislik alanına katkı sunması için çabalıyoruz.' ifadelerini kullandı.
Karaveli, TXPES hattının, Türkiye'den ve SESAME üyesi ülkelerden bilim insanlarının ileri düzey deneysel araştırmalarına olanak sağlayacağını kaydetti.
- Bilkent Fen Fakültesi Dekanı Özensoy: 'Türkiye'nin ilk sinkrotron deney hattı'
Bilkent Üniversitesi Fen Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Emrah Özensoy da AA'ya yaptığı açıklamada, açılışı yapılan TXPES hattının Türkiye'nin hem ulusal hem uluslararası düzeyde ilk sinkrotron deney hattı olma niteliği taşıdığını belirtti.
Özensoy, deney hattının büyük bölümünün ilk kez Türk mühendisleri ve bilim insanları tarafından Ankara ve diğer şehirlerde tasarlanıp üretildiğini vurgulayarak, 'Bu, ülkemiz için öncü nitelikte çok önemli bir çalışma.' dedi.
Dünyada 70'e yakın sinkrotron merkezi bulunduğunu, Türkiye'de ise henüz böyle bir tesis olmadığını belirten Özensoy, TXPES'in Türkiye'nin bu alandaki ilk adımı olduğunu ifade etti.
Özensoy, 'Bu hattın ve ileride eklenecek yeni hatların çoğalmasıyla Türkiye'de milyar dolarlık sinkrotron merkezlerinin kurulmasını önümüzdeki on yıllarda bekliyoruz.' değerlendirmesinde bulundu.
SESAME'nin aynı zamanda bölgesel işbirliğini güçlendiren bir 'barış projesi' olduğuna işaret eden Özensoy, Türkiye'nin kuruluşundan bu yana projeye güçlü destek verdiğini ve TXPES hattının yaklaşık 6-7 milyon avro maliyetle bu katkıyı somutlaştırdığını söyledi.